मेनोपज, सहजता कि समस्याको सुरुवात ?

काठमाडौं । मेनोपज कुनैपनि महिलाको जीवनको एक सामान्य चरण हो । तर समय समयमा यस विषयमा विभिन्न किसिमका गलत सुचनाहरु प्रचलित हुने गर्छन् ।

मेनोपजका बारे भ्रामक सुचना विश्वभरनै रहेको पाईन्छ । नेपालको कुरा गर्ने हो भने मेनोपज भएका महिलाहरुलाई यो के हो र यसका कारण आफूमा आउने परिवर्तनहरु के कस्ता हुन्छन् भन्ने कुराको ज्ञान पनि हुँदैन । उनीहरु ढुक्क भयो, झन्झट टर्यो जस्ता भावहरु व्यक्त गर्छन् ।

हामी मेनोपजका कारण, विभिन्न चरण र यसका बारेमा प्रचलित केहि भ्रम र त्यसको सत्यताका बारे यहाँहरुलाई अवगत गराउँदै छौँ ।

सबै भन्दा पहिला मेनोपज भनेको के हो भन्ने जानौँ

सामान्या भाषामा मेनोपजलाई महिनावारी थुनियो भन्ने चलन छ । बढ्दो उमेरसँगै एक समयमा महिनावारी सँधैको लागि रोकिन्छ । योनै मेनेपज हो । महिनावारी हुने महिलाको बढ्दो उमेरसँगै उसको सेक्स हर्मोनमा पनि बदलाव आउँछ । अण्डाशयले हरेक महिना अण्डा बनाउन छाड्छन् र एस्ट्रोजन हर्मोनको मात्रा कम हुन्छ । मेनोपज प्राय ४५ देखि ५५ वर्षको बीचमा हुने गर्दछ । तर केहि महिलाहरुमा यो चाँढोनै आउन सक्छ । मेनोपज अचानक भने हुदैन । यो विस्तारै चल्ने प्रक्रिया हो । केहि महिलाहरु ७/८ वर्ष यो अवस्थाबाट गुज्रिन्छन् भने केहिमा १४ वर्ष सम्म पनि लम्बिन सक्छ ।

मेनोपजका चरणहरु

प्री–मेनोपज

प्री–मेनोपजबाट ३० देखि ४० वर्षको उमेर समुहका महिलाहरु प्रभावित हुने गर्छन् । यस समयमा महिलाहरु नियमित रुपमा महिनावारी त हुन्छन् तर बेला बखतमा एस्ट्रोजन र प्रोजेस्टेरोनको मात्रा असन्तुलित हुन थाल्छ ।

पेरी मेनोपज

यो फेजमा महिलाहरुको प्रजनन् क्षमताको अन्त्य हुन्छ । यस बखतमा एस्ट्रोजनको मात्रा तिब्र गतिमा कम हुन्छ जसकारण महिनावारी अनियमित हुने, केहिलाई महिनावारीनै नहुने, कम समयका लागि हुने या लामो समयसम्म नरोकिने हुन्छ । महिलाहरुमा हट फ्ल्याशेज, छट्पटी र अनिद्रा जस्ता समस्याहरु पनि देखा पर्ने गर्छन् ।

पोस्ट मेनोपज

मेनोपजको अन्तिम स्टेज हो पोस्ट मेनोपज । यसमा महिलाहरुलाई लगातार १२ महिनासम्म महिनावारी हुँदैन । यो समयावधिमा पेरी मेनोपजको समयमा देखा पर्ने समस्याहरुपनि घट्न थाल्छन् ।

अब जानौँ मेनोपजका बारेमा के–कस्ता गलत बुझाइहरु छन् र त्यसको सत्यता के हो ?

मेनोपज ५० वर्ष या त्यस पश्चात मात्र हुन्छ
महिनावारी बन्द हुने औसत आयु ५१ वर्ष हो, तर यो ४० देखि ६० वर्षको बिचमा कुनैपनि बेला शुरु हुन सक्छ । यो फरक फरक क्षेत्र र जातिय समुहमा निर्भर गर्छ ।

मेनोपज सबै महिलाहरुमा एकै किसिमको हुन्छ

महिलाहरुमा आउने हर्मोनल बदलाव उनिहरुको सामाजिक–सांस्कृतिक, वंशाणुगत र जीवनशैली जस्ता कैयन कारकहरुमा निर्भर गर्दछ । यो बदलाव हर महिलामा उनिहरुको जीवनशैलीको हिसाबले अलग अलग हुन सक्छ ।

वजन बढ्छ

मेनोपजको असरलाइ बिर्सने हो भनेपनि बढ्दो उमेरसँगै मेटाबोलिजम घट्दै जान्छ । यस्तोमा वजन अनियन्त्रीत हुने र अन्य समस्याले ग्रसित बनाउन सक्ने सम्भावना प्रवल हुन्छ । त्यसैले पनि चिकित्सकहरु नियमित व्यायाम र सन्तुलित खाना खान सुझाउँछन् ।

डिप्रेशन, एनजाईटी र मूड सिविंगस्

मेनोपजले सोझै डिप्रेशनको समस्या त निम्त्याउँदैन तर महिनावारी रोकिएका महिलाहरुमा अनिद्रा र एक्कासी गर्मीको अनुभव हुने जस्ता समस्याहरु हुने गर्छ । यसले उनिहरुमा चिडचिडापन बढाउन सक्छ । यस्तो बेलामा मानसिक सहयोगको अपर्याप्तता र महिलाको असहजतालाई नबुझिदिने हो भने डिप्रेसनको समस्या नआउला भन्न सकिन्न ।

यौन जीवनको अन्त्य

यौनीमा सुक्खापन, यौन इच्छामा कमी र तनाव जस्ता कारकहरुले तपाईँको यौन सम्बन्धमा समस्या पैदा गर्न सक्छ । तर चिकित्सक र पार्टनरको सहयोगले महिलाहरु आफ्नो यौन जीवनलाई सामान्य बनाउन सक्छन् ।

हर्मोन थेरापीले स्वास्थ्यमा असर पुर्याउँछ

हर्मोन्सको प्रयोगले केहि महिलामा स्तन क्यान्सरको खतरा बढाउन सक्छ तर यसले मुटु संग सम्बन्धित समस्याहरुको जोखिम कमपनि गर्छ । ६० वर्ष भन्दा कम उमेरका महिलाहरु, जसलाइ थोरै धेरै हट फ्ल्याशेसको समस्या छ उनिहरुले हर्मोनको प्रयोग गर्दा नोक्सानी भन्दा फाइदा बढि भएको थुप्रै अध्यनहरुले देखाएका छन् ।